کریدور زنگزور یک مسیر ارتباطی پیشنهادی در جنوب قفقاز است که برای اتصال جمهوری آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان از طریق سرزمین ارمنستان طراحی شده‌است. این پروژه بخشی از توافق‌نامه صلح پس از جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ است و هدف آن بهبود حمل‌ونقل و کاهش تنش‌های منطقه‌ای با ایجاد زیرساخت‌های ایمن و مطمئن است.

اهمیت این کریدور در توانایی آن برای حل مشکلات ارتباطی جمهوری آذربایجان با نخجوان نهفته است که به دلیل محاصره ارمنستان از زمان استقلال کشورها وجود داشت. این مسیر می‌تواند تجارت، امنیت، و همکاری‌های اقتصادی منطقه را تقویت کند و به عنوان یک شاهراه ترانزیتی بین اروپا و آسیا عمل کند، تحولات ژئوپلیتیکی عمده‌ای ایجاد کند.

کریدور زنگزور یک عامل بالقوه برای صلح یا تشنج است. از یک سو، بهبود دسترسی و امنیت ممکن است همکاری بین ارمنستان و آذربایجان را افزایش دهد و منجر به ثبات شود. از سوی دیگر، اختلافات بر سر حاکمیت، حریم‌های مرزی، و نگرانی‌های امنیتی می‌تواند تنش‌ها را تشدید کند، و نیاز به مذاکرات مستمر با میانجیگری بین‌المللی دارد.

جمهوری آذربایجان شدیداً بر اجرای سریع کریدور تأکید دارد و آن را برای امنیت و توسعه اقتصادی نخجوان حیاتی می‌داند. از سوی دیگر، ارمنستان با نگرانی‌هایی از جمله حفظ حاکمیت بر سرزمین خود (به‌ویژه در استان سونیک) و امنیت ساکنان محلی مواجه است و سعی می‌کند با گفت‌گوهای دوجانبه و تضمین‌های بین‌المللی منافع خود را محافظت کند.

این کریدور در استان سونیک ارمنستان واقع شده و با عبور از مناطق مرزی با آذربایجان و ترکیه، به نخجوان متصل می‌شود. زنگزور تاریخی‌ا یک منطقه کوهستانی است که در تقسیم‌بندی‌های مرزی پس از شوروی مورد اختلاف بوده و نقشه‌برداری دقیق آن نیازمند توافق‌های فنی است.

جامعه بین‌الملل، شامل سازمان‌هایی مانند سازمان ملل، اتحادیه اروپا، و ایالات متحده، از مذاکرات صلح پشتیبانی کرده و بر اهمیت احترام به تمامیت ارضی و حقوق بشری ساکنان تأکید دارند. قدرت‌های منطقه‌ای مانند روسیه (به عنوان تسهیل‌کننده) و ترکیه (متحد آذربایجان) در پیشبرد زیرساخت‌ها نقش فعال دارند و از کانال‌های دیپلماتیک برای مدیریت تنش‌ها استفاده می‌کنند.

منطقه زنگزور سابقه‌ای طولانی از تنش‌های قومی و سرزمینی بین ارمنی‌ها و آذری‌ها دارد که به دوره شوروی و حتی پیش از آن بازمی‌گردد. پس از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۱، این منطقه مورد ادعای هر دو کشور بود و جنگ قره‌باغ آن را تشدید کرد. کریدور پیشنهادی به دنبال حل‌وفصل این تاریخ درگیری با رویکردی اقتصادی است.

تا ۲۰۲۳، پروژه در مرحله مذاکره و برنامه‌ریزی است. پروژه‌های اولیه مانند تعیین مسیرهای ترافیک و ساخت جاده‌ها آغاز شده، اما چالش‌هایی مانند نگرانی‌های امنیتی ارمنستان و نیاز به سرمایه‌گذاری بین‌المللی باعث تاخیر در بهره‌برداری کامل شده‌اند. گروه‌های کاری با نظارت روسیه در حال پیش‌برد مراحل عملی هستند.

ساکنان محلی، به‌ویژه ارمنی‌های مستقر در مناطق مرزی، نگران تغییرات جمعیتی، تهدیدهای امنیتی و تأثیر بر منابع طبیعی خود هستند. پیاده‌سازی کریدور نیازمند تضمین‌هایی برای حفظ حقوق شهروندی، دسترسی به خدمات اولیه، و مشارکت در تصمیم‌گیری است تا از جابه‌جایی‌های ناخواسته یا فقر جلوگیری شود.

اگر به خوبی مدیریت شود، کریدور می‌تواند به عنوان مدلی برای همکاری منطقه‌ای عمل کرده، توسعه اقتصادی و صلح پایدار را تقویت کند. اما خطرات بالقوه مانند تشدید درگیری‌ها یا عدم توافق بر سر جزئیات عملی وجود دارد که نیازمند نظارت مستمر بین‌المللی و تعهد همه طرف‌ها به گفت‌وگوی سازنده است.

روسیه به عنوان رهبر تسهیل‌کننده گروه مینسک، نقش حیاتی در میانجیگری و امنیت‌سازی دارد، از جمله استقرار نیروهای حافظ صلح. ترکیه به عنوان متحد آذربایجان، در حمایت لجستیکی و مالی از پروژه‌های زیرساختی مشارکت می‌کند. این همکاری‌ها می‌تواند به تحقق کریدور کمک کند اما همچنین چالش‌های تعادل قدرت منطقه‌ای را ایجاد می‌کند.

کریدور زنگزور می‌تواند تجارت و حمل‌ونقل را با ایجاد راه‌های کوتاه‌تر بین آذربایجان، ترکیه، و اروپا تحول بخشد، هزینه‌های لجستیکی را کاهش دهد و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در انرژی و گردشگری ایجاد کند. این ممکن است رشد پایدار در قفقاز جنوبی را تحریک کند و به یکپارچگی اقتصادی منطقه کمک کند.